Türk bilim insanlarının "Sınır-ötesi Bilim Köprüsü" A. Gürhan Fişek

Yazarın diğer yazıları

Eğitimin küreselleştirilmesi çabalarının yoğunlaştığı bir dönemi yaşıyoruz. Bilginin ve bilimsel araştırmaların paylaşılması ve standardının yükseltilmesi ne denli doğruysa; bir grup bilim insanının ötekiler üzerinde haksız egemenlik kurması da o denli yanlış ve haksızdır.

Beyin göçünü özendiren etmenlerden biri olarak (başat rolde bilimsel alandaki kısıtlılıkları gözden kaçırmadan) yabancı dille eğitim ve üniversite eğitim içeriklerinin (ve müfredat programlarının) göstermek gerektiğine daha önce de değinmiştik. Üniversite eğitim içerikleri (ve müfredat programları) bakımından farklı kimlikler göze çarpmaktadır. Bunları tek-tipleştirmenin yolu olarak da "akreditasyon" mekanizması kullanılmaya çalışılmaktatır. Bunun eğitimin küreselleştirilmesi ve farklılıkların törpülenmesi gibi kabul edilemez bir amaca yönelip yönelmeyeceği, kimler tarafından ve hangi ilkeler doğrultusunda gerçekleştirileceği ile de yakından ilgilidir.

Bu konuda, yurt dışında görev yapan Türk bilim insanları ile yurt içinde görev yapan Türk bilim insanları arasındaki işbirliğini geliştirme olanağı vardır. İşbirliği yapılacak alanlar şöyle sıralanabilir :

1. Yurt içindeki Türk Bilim İnsanlarının Yabancı Yayın Sıklığının Arttırılması

2. Çok-ülkeli Ortak Bilimsel Çalışmalar İçin Çağrıların Buluşturulması

3. Üniversite Eğitim İçeriklerinin Evrensel İlkeler Doğrultusunda Düzenlenmesi ve Akredite Edilmesi Çalışmalarına Koşut Olarak Ülke Gereksinmelerine Yönelik Planlamanın Tartışılması

4. Yabancı Dille Eğitimin Bir Sorunsal Olarak Tartışılması

5. Üniversite Eğitim İçeriklerinin (Müfredat) Tartışılması

A) TÜRK BİLİM İNSANLARININ YABANCI YAYIN SIKLIĞININ ARTTIRILMASI

Bu kez karşımıza yeni bir zorlayıcı etmen çıkmıştır: Akademik yükseltmelerde (yani yardımcı doçent, doçent ve profesörlüğe yükseltmelerde) yurt dışında bulunanlara kolaylık sağlamak; yurt dışında ve "citation index" adı altında listelenmiş yayınlarda ve yabancı dilde mutlaka yayın yapmak.

Bunun olumlu yönleri vardır. Dünya bilim ailesine katılmak ve onun nimetlerini paylaşmak gerekir. Bu nimetlerin başında etkileşim gelmektedir. Ortak çalışmalar yapmak; yeniliklere yakın olmak bir avantajdır. Bilim yarışında hedefleri büyütmek, yarışmacılar arasına daha çetinlerini katmak her zaman kaliteyi de yükseltir. Ülkemizde yürütülen çalışmaları tanıtmak ve ülkemizin bilimsel düzeyini yükseltmek ve ağırlığını dünya bilim ailesi üzerinde arttırmak çok gereklidir.

Ama yarışmanın eşit koşullarda yapılması ve dezavantajları yoketmesi gerekir. Bir grup bilim insanının, diğerleri üzerinde egemenlik kurmaya çalışmasının ve küçümsemesinin kabul edilebilir yanı yoktur.

Bunun olumsuz yönleri vardır.Bu olumsuz yönlerin başında, bilimsel yazıların hem dil ve hem de içerik yönünden eşit koşullarda yarıştırılmamasıdır. Bilim insanlarımızın yazı ve yapıt üretimleri, yabancı dille yapılması istendiğinde düşmektedir. Yabancı dille yazma alışkanlığı olmayan büyük çoğunluğu için bu bir baraj ve bir üretimde tıkanma anlamını taşımaktadır. Bu da ortamın kısarlaşmasına yol açmaktadır.

Yabancı bilim insanlarının, görece gelişme geriliği olan bölgelerden gelen bilimsel çalışmalara yaklaşımda önyargılılıkları ve engelleyici tutumları ortaya çıkmaktadır. Buna karşı kullanılan en önemli silah "dil yetersizliği"dir.

Akademik yükseltmenin önkoşulu olarak yabancı dergilerde yazı yayınlamayı koymanın bir çok olumsuz yan etkisi vardır.

• Bilim insanları, yabancı dergilerin kabul edeceği konuları yazmaya iter.

• Bilim insanlarını, yabancı dergilerin kabul edeceği görüşleri yazmaya; ya da görüşlerini onların kabul edecekleri şiddette ifade etmeye iter.

• Bilim insanları veya bilim çev relerinin, kendi dili dışındaki bazı dilleri yüceltmesine ve bilim dili olarak görmelerine neden olur. Bu aynı zamanda kendi dillerinin, evrensel olarak bir bilim dili olarak kabul edilmesi uğraşına darbe vurur.

• Bilimsel çevrelerce kabul edilmenin ve yükselmenin önde gelen ölçütü olarak kendi diline değil, yabancı bazı dillere egemen olmayı benimsetir. Bu bir yandan, enerjisinin büyük bölümünü yeni ve başat roldeki yabancıdilleri öğrenmeye yöneltmesine yol açarken; bir yandan da giderek kültürel alandaki renkleri de daha az kullanmayı ve daha az araştırmayı getirir.

• Akademik yükseltmelerde genel kural, üniversitelerimizde görevli bilim insanlarından oluşturulan jürilere başvurulmasıdır. Akademik yükseltmelerde "baraj" olarak yabancı bir "hakem"in değerlendirilmeksinin öne alınması, Türk üniversitelerinde görev yapan jürilerin saygınlığını azaltmakta; yabancı bir hakemin "dahi" kabul etmeyeceği bazı makaleleri yeterli görebilecekleri varsayımını benimsemektedir.

• Yabancı dergilerde yayınlanan bu yazılarının büyük bir kısmının Türkçe'de yayınlanmayacak olması (uygulama bunu göstermektedir), bilim ortamımızın da yoksullaşmasına yol açmaktadır.

• Bilim insanlarının, yabancı dilde yayına ve yabancı bilim cevrelerinin ilgisini çekecek konulara yönlendirilmesi; onların halka karşı ödevlerini yerine getirmelerinde de aksamalara yol açacaktır. (Sözgelimi bilim insanlarının akademik yükseltilmesi için kendi alanlarında toplum içinde uygulamalı bir çalışma –eğitim, araştırma vs- yapmış olma koşulunun bulunmaması da bunun daha anlaşılır olmasını sağlamaktadır).
  
  

Kanımızca olumluluklarından çok olumsuzlukları olan böylesi bir koşullamaya karşı uyarı görevinin yerine getirilmesi ve bu önkoşulların kaldırılması için çaba göstermek gerekir. Ama bu aynı zamanda olumlu yönlerini de gözetmek ve geliştirmek yükümlülüğünü bize vermektedir.

Türkiye'deki bilim insanlarının ve bilim çevrelerinin çalışmalarını ve görüşlerini, uluslararası bilimsel kamuoyunun dikkatine sunmak ve gitgide artan bir yer kazanmak boynumuzun borcudur. Bu konudaki engellerimizi (örneğin dil) ve engellemeleri (örneğin hakemlerin-editörlerin yanlı ve katı tutumları) aşabilmek için grupçu çözüm mekanizmalarından yararlanılmalıdır.

Bilimsel çalışmaların uluslararası kamuoyuna maledilmesinde, yurt dışında görev yapmakta olan, Türk bilim insanlarının deneyimlerinden ve etkinliklerinden yararlanılmalıdır. Bunun için dünya ölçüsünde bir bilim köprüsü kurma şansına sahibiz.

Öneri : "Türkiye'den Yabancı Bilimsel Dergilere Yayın Akışı İçin Köprü Oluşturmada, Yurt-dışındaki Türk Bilim İnsanlarının Katkısı Projesi"

AMAÇ : Üniversitelerde bilimsel çalışma yapan ve bunların yabancı dergilerde yayınlanmasını isteyen Türk bilim insanlarına yardımcı olmak.

YÖNTEM : Yürüttükleri bilimsel çalışmaları,

• Projede görev alan ve ilgili bilim alanında çalışan hakemlerin "uygunluk" görüşünden sonra,

• Yayınlanma olasılığı bulunan saygın yabancı derginin yayın koşullarına göre hazırlaması için eleştirmek,

• Yeniden düzenlenen yazının, projede görev alan çevirmen aracılığıyla, yabancı derginin yayınlandığı dile çevrilmesi,

• Yabancı dile çevrilen yazının, yazarının onayından sonra, ilgili dergiye gönderilmesi ve bu dergiyle olumlu ilişkeler içerisinde olan Türk bilim insanına bilgi verilmesi ve izlenmesinin rica edilmesi.

Bu projede "kolaylaştırıcı" rol oynamak isteyen ve yurt dışında çalışmakta olan bilim insanlarımızdan isteğimiz şudur:

1. Bilim alanında (alan tanımlamasını yapınız) etkili olabileceğiniz dergilerin adını bize bildiriniz.

2. Bu tanımladığınız alanda yazılmış Türkçe makaleleri hakem olarak değerlendirebilecek ve bu görevi kabul edecek, Türk bilim insanlarının adlarını - adreslerini bildiriniz.

3. Bu tanımladığınız alanda yazılmış Türkçe makaleleri, sözkonusu dergilerin kabul edebilecekleri akıcılıkta "yabancı dil"e çevirebilecek ve bu görevi ivedilikle yerine getirebileceklerin adlarını-adreslerini bildiriniz.

4. Bu görevleri üstlenen kişilerin, bu çalışmalarının karşılığında kabul edebilecekleri ücretleri (ya da bunun piyasadaki değerini) yazınız.

B) Çok-ülkeli Ortak Bilimsel Çalışmalar İçin Çağrıların Buluşturulması

Avrupa Birliği'nin 6.Çerçeve Programı ve benzeri programlar, farklı ülkelerde çalışmalar yürüten bilim insanlarının bu çalışmalarının tek bir projede buluşturulması ve desteklenmesi için olanaklar yaratmaktadır. Bunun olumlu ve olumsuz yanları vardır.

1. Olumsuz yanları :

• Bilimsel titizlik göstermeksizin ne pahasına olursa olsun bir yabancı ortaklı projede görev almak kaygısı içinde olanların "ilkesiz" tutumlarına prim açabilir ve bilimsel ortamda erozyona yol açabilir.

• Projeler için kaynak sunanların yeterince bilinmediği ve tanınmadığı durumlarda, bu kaynak-sunan (sponsor) kurumların etki alanlarını arttırmalarına olanak sağlanabilir.

2. Olumlu yanları :

• Farklı bilimsel ortamların yaklaşımlarını ve deneyimlerini buluşturmaları sağlanabilir.

• Ülkelerin dar kalıpları aşılarak uluslararası bir bakış açısı ve "olmazsa olmaz birliktelik" vurgusu öne çıkarılabilir.

• Zaten sınırlı olan bilimsel çalışmalara kaynak-sunan kuruluşların olanaklarının daha verimli ve toplum yararına kullanılması sağlanabilir.

Ancak bu işbirliklerinin geliştirilmesinde, yalnızca bilimsel yeterlilik, özgünlük ve toplum yararının öne çıkabilmesi için, yurt-içindeki ve yurt-dışındaki Türk bilim insanları arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesinde sonsuz yarar vardır.

Sitemizin bu bölümünü bir çağrı ve buluşma noktası olarak tanımlıyoruz. Gerek yurt içindeki ve gerekse yurt dışındaki Türk bilim insanları, saptadıkları konuları ya da buldukları kaynak-sunanların olanaklarını "sitemiz" aracılığı ile birbirlerine duyurabilirler.

Bunun sağlanabilmesi için:

1. Adınızı, iletişim adreslerinizi

2. Özgeçmişinizi

3. İlgi alanlarınızı

4. Proje yürütmek istediğiniz konuyu

lütfen bize yazınız.

C) Üniversite Eğitim İçeriklerinin Evrensel İlkeler Doğrultusunda Düzenlenmesi ve Akredite Edilmesi Çalışmalarına Koşut Olarak Ülke Gereksinmelerine Yönelik Planlamanın Tartışılması

Üniversitelerin Eğitim İçeriklerinin Evrensel İlkeler Doğrultusunda Düzenlenmesi ve Akredite Edilmesi Çalışmaları hiç kuşkusuz olumlu yönler taşımaktadır. Özellikle nitelikli insangücü değişiminin ve emek dolaşımının ön koşullarından biri olan eğitim ve meslek standartlarının getirilmesi gerekir. Ancak bu çalışmalarda olumsuz adımlardan da sakınılması gerekmektedir. Bu adımların başında ülke gereksinmelerinin arka plana itilmesi ve egemen yabancı bilimsel odakların etkisinin kayıtsızca kabullenilmesidir.

Olumlulukları ön plana çıkarıp, olumsuzlukları arka plana itmenin ilk adımı konunun tüm yönleriyle tartışılmasıdır. Sizlerden bu konuda yanlışlara düşmemek için, birbirimizi uyaracak fikirlerinizi sitemize yazmanızı bekliyoruz.

D) Yabancı Dille Eğitimin Bir Sorunsal Olarak Tartışılması

Yabancı dille eğitimi, uluslararası bilimsel çevrelerle temas etmenin "olmazsa olmaz" koşulu olarak görenler vardır. Buna karşın, uzun yıllar süren yabancı dille orta ve yüksek öğrenim deneyimimiz, bunun bir çok sakıncalarını da ortaya çıkarmıştır. Öncelikle kendi bilimsel doğrularımızı ve ürünlerimizi ortaya koymanın; bunların arasından uluslararası alana çıkaracaklarımızı seçerek, en uygun yöntemle sunmanın yollarını arayabiliriz.

Yabancı dille eğitimi, tüm yönleriyle tartışmanın, getirdiği olumlulukları-olumsuzlukları değişik mekanizmalarla karşılayabilmenin yollarını birlikte tartışmak istiyoruz. Lütfen görüşlerinizi sitemize yazın ve bu konuda oluşacak birikimden yeni yollar-yöntemler üretmemize yardımcı olunuz.

E) Üniversite Eğitiminin ve İçeriklerinin (Müfredat) Tartışılması

Gençlerimizin, seçmeleri için kendilerine sunulan meslekler, eğitim için kullanılan yöntemler, seçtikleri meslekle ilgili olarak kendilerine verilen bilgilerin - aktarılan deneyimlerin gerekliliği tümüyle tartışılabilir bir süreçtir.

Bu sürecin, ne ölçüde ülkedeki gereksinmelere yönelik olduğu, ne ölçüde yeni iş alanları yaratılmasına yol açabileceği, ne ölçüde doygun-tükenmiş iş alanlarına yönlenmeleri sonucunu getirtiği tartışılmalıdır.

Sizlerden en büyük değerimiz olan nitelikli insangücünün şekillenmesinde, öncelikle ulusal gereksinmelerimizi, evrensel bakış açısını gözardı etmeden değerlendirmenizi bekliyoruz.

Yazarın diğer yazıları